Znowu napiszę o Warpiu – dzielnicy Będzina, z którą będę związana już na zawsze, bo tutaj mieszkam przez całe życie. Dawno temu, kiedy byłam mała, historię Warpia poznawało się tylko z opowiadań sąsiadów czy rodziny – nie było jeszcze tylu wydawnictw regionalnych, co teraz. Opowiadała mi o nim moja babcia, która pamiętała czasy Warpia – Kamionki sprzed wojny. Była to dzielnica biedoty, z domami skleconymi naprędce z gliny i kamienia, krzywymi, w których stworzono później getto i gdzie stłoczono żydowskich mieszkańców Będzina, żeby wysłać ich stamtąd do Auschwitz.
Warpie, ul. Podsiadły. Na tej ulicy jako dziecko spędzałam baaardzo dużo czasu.
Kilkanaście, kilkadziesiąt lat temu nikomu nie przychodziło pewnie na myśl, że prywatne wspomnienia o życiu w dawnym Będzinie mogą mieć jakąkolwiek wartość. Na szczęście czasy się zmieniły, wydawnictw historycznych o mieście jest już dużo, pojawiają się też książki wspomnieniowe.
Bogusław Sobieraj, który urodził się w Będzinie w 1929 roku, zdecydował się opublikować to, co pamięta ze swojego dzieciństwa. Książkę „Wspomnienia o Warpiu przedwojennym i czasach hitlerowskiej okupacji” (Sosnowiec 2012) kupiłam do naszej biblioteki na spotkaniu autorskim w Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej w Będzinie.
Bogusław Sobieraj podczas spotkania w MiPBP w Będzinie.
Przytoczę tutaj kilka fragmentów, które zaciekawić mogą mieszkańców Warpia (byłych i obecnych – wśród tych ostatnich jest przecież większość naszych uczniów!)
Warpie to teren zbobrowany, przekopany w poszukiwaniu kruszców. Głównie węgla i cynku, który zalegał pod powierzchnią. W późniejszym moim chłopięcym wieku napotykałem w okolicy Kotłowy szyby zalane wodą, oczka kilkunastometrowe mieniące się bladozielonkawymi kolorami. To była pozostałość po szybie dawnej kopalni „Lech” na Warpiu eksploatowanej w latach 1919-1924. (s. 9)
Gdy już nieco podrosłem i chodziłem do drugiej klasy Szkoły Powszechnej im. Kazimierza Promyka w Będzinie, moja mama posyłała mnie do sklepu Babczyńskiego po bułkę z kiełbasą cytrynową na drugie śniadanie. (s. 13)
Cóż to za cudo ta kiełbasa cytrynowa???
Przez teren ulicy Górniczej na Warpiu przewijali się różni ludzie. Na przykład szlifierz, który na kołowym rowerowym wózku miał bruski, tarcze do ostrzenia, wprawiane w ruch obrotowy pedałem. Dzwonił młoteczkiem w kawał metalowej szyny i wybiegały kobiety z domów z nożami, nożyczkami do naostrzenia. (…) W lecie pojawiał się z białą budką na kołach, w białym fartuchu lodziarz. Obwieszczał swoją obecność donośnym głosem: „Lody!… lody!… lody!… lody!… Wychodź stary, wychodź młody! A kto loda nie skosztuje, niech mnie w d..ę pocałuje! Lody!… lody! Spod Poraja, za pieniądze i za jaja!” (s. 19)
Jeszcze kilka lat temu na naszym osiedlu pojawiał się pan z przenośnym stanowiskiem do ostrzenia – tak samo dzwonił młoteczkiem w coś metalowego – zawsze było wiadomo, kiedy przyszedł. Zrobiłam mu nawet zdjęcie, bo czułam, że niedługo mogę go już więcej nie spotkać. Niestety – nie udało mi się odnaleźć tej fotografii 😦
Na Warpiu powstawały tzw. biedaszyby. Pomiędzy Kotłową i tak zwanym Warpiem Dolnym, gdzie ludzie budowali sobie małe prowizoryczne domki, przylepione jeden do drugiego. Z dachów wystawały rury imitujące kominy. To była bardzo biedna dzielnica zamieszkiwana głownie przez górników i ludzi bezrobotnych. Mówiło się wtedy, że mieszkają na tzw. „dołkach”. (s. 23)
Część Warpia: getto na Kamionce. Ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Źródło fot. pod tekstem.
Dla Żydów, którzy spragnieni byli świeżych ryb, łowiliśmy w stawach, gliniankach istniejących w pobliżu ulicy Krakowskiej, małe rybki – „śliże”. Miały wąsiki. I takie żywe, koszerne, dostarczaliśmy im na szabas. (s. 39)
Pozostałości po stawikach, ul. Krakowska, przy której mieści się nasza szkoła. Kiedy ja byłam mała łowiłam tutaj z koleżanką traszki.
I jeszcze fragment, który może wydać się gimnazjalistom dziwny, bo przecież województwo śląskie i Polska to dla nich dziś rozlegle tereny aż po daleką zachodnią granicę. A jeszcze 75 lat temu granica była całkiem blisko Będzina. Tak wspomina o tym Bogusław Sobieraj:
Pewnego dnia, gdy mój tato miał nocna zmianę w kopalni, wybrałem się z nim na Śląsk, za Czeladź. Tam był już inny region, inna kraina. Za Czeladzią w tym czasie była granica. Przekraczając granicę docieraliśmy do wsi Przełajki i Bańgowa. Zagłębie Dąbrowskie zostało osaczone granicami, oddzielonymi od Generalnej Guberni granicą w Olkuszu. Na zachód tez była granica. Tam granica, tu granica. Gdzie się człowiek chciał poruszyć, wyrastały bariery. Nawet na moście w Sosnowcu, pod którym płynie sobie rzeka Brynica, też była granica dla Zagłębia Dąbrowskiego. Wyruszyliśmy z moim tatą na wyprawę. Jaki towar mieliśmy na wymianę w Przełajce u Ślązaków? Kilka garnków i łapki na myszy. Kobiety ubrane w długie suknie albo fartuchy patrzyły na nas, przybyszów, z zaciekawieniem. (s. 44)
___
Biblioteka(rka) szkolna 